Cách trồng phong lan từ việc chọn cây giống, chọn chậu, giá thể, cách trồng cho đến việc chăm sóc sau khi trồng, với hình ảnh minh họa chi tiết từng bước.
Xem thêm:
– Phần 1 – Sản xuất hoa lan – Giới thiệu và tình hình chung.
– Phần 2 – Nguồn gốc, đặc điểm thực vật học.
– Phần 3 – Yêu cầu điều kiện sinh thái của lan và tiêu chuẩn định giá.
– Phần 4 – Nhà kính trồng lan, nhà che – Giới thiệu.
– Phần 5 – Làm giàn treo cho lan, móc treo, sạp kệ.
– Phần 6 – Lắp đặt hệ thống tiêu, tưới nước cho hoa lan.
– Phần 7 – Chọn chậu và làm giá thể trồng lan.
– Phần 8 – Kỹ thuật nhân giống hoa lan.
– Phần 9 – Nhân giống lan Mokara – lan cắt cành.
– Phần 10 – Nhân giống lan vũ nữ.
– Phần 11 – Kỹ thuật nhân giống lan Hồ điệp và lan Cattleya.
– Phần 12 – Nhân giống lan Hoàng Thảo.
– Phần 13 – Nhân giống địa lan – hướng dẫn.
– Phần 14 – Nhân giống lan hài – Paphiopededilum.
– Phần 15 – Xử lý cây phong lan giống.
– Phần 16 – Kỹ thuật trồng một số giống hoa lan tại Việt Nam.
1. Tiêu chuẩn cây lan giống.
a. Cây phong lan giống từ nuôi cấy mô.
Tiêu chuẩn cây phong lan giống từ nguồn nuôi cấy mô. Cây phải đạt các tiêu chuẩn sau:
- Cây phong lan con khỏe mạnh, có bộ rễ phát triển hoàn chỉnh.
- Lá có màu xanh đặc trưng của giống.
- Chiều cao cây từ 3 – 4cm.
- Cây con không bị bệnh.
Cách trồng phong lan: Cây phong lan giống nuôi cây mô đạt tiêu chuẩn.
b. Cây phong lan giống từ tách, chiết.
- Cây phong lan con được tách ra từ cây mẹ khỏe mạnh.
- Lá có màu xanh đặc trưng của giống.
- Chiều cao cây từ 10 – 15cm.
- Cây có từ 1 – 3 rễ.
- Cây con không bị bệnh.
Cách trồng phong lan: Cây lan giống từ phương pháp tách chiết.
2. Đặc điểm cơ bản một số loại phong lan phổ biến.
a. Phong lan Hồ điệp.
Phong lan Hồ điệp là loại lan đơn thân, lá to, dày mọc sát nhau. Hoa có cuống dài, mọc từ nách lá, hoa nở luân phiên, hết hoa này đến hoa khác theo chiều từ dưới lên, thời kỳ từ khi phát nụ đến khi nở hoa khoảng 1 tháng, hoa nở kéo dài trong 2 – 3 tháng, hoa thường nở vào dịp tết. Màu sắc hoa đa dạng, từ trắng, hồng, đỏ, tím đến các hoa có sọc nằm ngang hay thẳng, có đốm to hay nhỏ…
Cách trồng phong lan: Thân, lá, hoa phong lan hồ điệp.
- Phong lan hồ điệp thường được nuôi trồng trong nhà kín, cây phong lan giống chủ yếu là nguồn nuôi cấy mô. Từ khi trồng cây nuôi cấy mô đến khi cây ra hoa khoảng 1 năm.
- Điều kiện môi trường thích hợp cho phong lan hồ điệp sinh trưởng và ra hoa là nhiệt độ 200- 270c, độ ẩm 70%, độ chiếu sáng 30%. Do là dạng đơn thân không có giả hành nên dự trữ nước kém, trung bình ngày tưới từ 2 – 3 lần/ ngày. Hồ điệp sinh trưởng suốt trong năm, do vậy cứ 2 tuần bổ sung dinh dưỡng cho cây 1 lần.
b. Lan Vanda.
Lan Vanda là loại lan đơn thân, lá dài, mỏng, các lá xếp sát nhau theo chiều xoáy chôn ốc từ dưới lên. Chồi hoa dài, mang nhiều hoa, chồi hoa mọc từ thân, đài hoa luôn lớn hoặc bằng cánh hoa.
Cách trồng phong lan: Thân, lá, hoa lan Vanda.
Lan Vanda sinh trưởng và phát triển tốt ở điều kiện nhiệt độ 20 – 300C, độ ẩm từ 60 – 70%. Lan Vanda là giống lan ưa sáng, thiếu ánh sáng nó sẽ không có hoa, đa số các loài lan Vanda cần ánh sáng trung bình 50 – 60% (một số loài cần đến 80 -100%).
Lan Vanda sinh trưởng sinh trưởng quanh năm, do đó cần tưới ẩm hàng ngày, thông thường ngày tưới từ 2 – 3 lần tùy vào thời tiết các mùa trong năm. Việc bổ sung dinh dưỡng cho lan Vanda luôn đầy đủ, thông thường 2 lần/tuần, vì do giá thể của lan Vanda chỉ gồm có than củi, do đó việc bổ sung dinh dưỡng tốt nhất là sử dụng phun sương.
c. Lan Dendrobium.
Lan Dendrobium là lan đa thân với nhiều giả hành. Các giả hành thường mang một thân với nhiều lá và nhiều mắt ngủ. Do vậy loại lan này có thể nhân giống theo hình thức chiết nhánh, giâm nhánh. Hoa có thể mọc thành chùm hoặc từng hoa từ thân, các chồi hoa mọc từ các giả hành mới hoặc từ các giả hành cũ đã rụng hết lá.
Cách trồng phong lan: Thân, lá, hoa lan Dendrobium.
Điều kiện môi trường thích hợp cho lan Dendrobium sinh trưởng và phát triển là nhiệt độ từ 15 -25°c, độ ẩm từ từ 40 – 70% và độ chiếu sáng 40 – 70%. Do lan Dendrobium là lan ưa sáng, do vậy lượng nước tưới từ 2 – 3 lần tùy theo tháng, mùa trong năm, song từ tháng 12 đến tháng 2 số lần tưới trung bình là 1 lần/ ngày. Do là loại thân đứng, nên cần bón phân nhiều lần, nhưng nồng độ loãng , thường bón 2 – 3 lần/ tuần từ tháng tháng 5 đến cuối tháng 1.
d. Lan Hạc đỉnh.
Lan hạc đính là loại địa lan. Là loại lan đa thân với các giả hành hình thuôn to, lá to rộng hình, hoa mọc từ thân.
Lan hạc đỉnh là loại lan chịu ẩm, nhiệt độ thích hợp cho sinh trưởng và ra hoa từ 12-25°c. Ánh sáng phù hợp cho Hạc đính từ 50-70%.
Cách trồng phong lan: Thân, lá, hoa lan hạc đỉnh.
Lan hạc đỉnh thường nhân giống theo hình thức tách giả hành, mỗi lần tách gồm 3 giả hành để đảm bảo cây sinh trưởng nhanh và sớm ra hoa. Ngoài ra có thể nhân giống bằng hình thức nuôi chồi từ các đoạn trên cuống cành hoa, khi hoa tàn cắt thành các đoạn ngắn, nhúng parafin đặt nằm ngang trên cát ẩm hoặc xơ dừa. Sau đó để vào nơi có ánh sáng 30% với độ ẩm 100%, sau 3 tháng từ các đốt cành hoa sẽ nảy mọc các cây con.
e. Lan ngọc điểm – đai trâu.
Lan ngọc điểm là loại lan rừng, chịu nóng nhiệt độ thích hợp cho lan là 26 đến 30°C. Lan ngọc điểm chịu hạn khá tốt, nhưng nó thích ẩm. Ẩm độ càng cao thì rễ mọc càng nhanh và phát triển rất tốt. Ẩm độ lý tưởng là 40 – 70%. Với ánh sáng, lan ngọc điểm là loài ưa sáng 60%, ánh sáng trực tiếp dễ làm cây bị bỏng lá.
Cách trồng phong lan: Thân, lá, hoa lan ngọc điểm.
f. Lan vũ nữ.
Oncidium hay Dancing Lady hay lan Vũ nữ là một loại lan gồm khoảng chừng 600 giống mọc tại các miền thuộc Nam Mỹ châu. Loại lan này có những củ bẹ to hoặc nhỏ phía trên có 1 lá hoặc 2 lá. Tùy theo giống có lá dầy và cứng như tai lừa hoặc dài và mềm như nhiều giống lan khác. Hoa có hình dạng gần giống như nhau nhưng khác ở mầu sắc và một vài đặc đỉểm. Dò hoa có thứ dài gần 2 thước như Onc. falcipetalum, Onc. carthagenense, Onc. divaricatum v.v… và cũng có những dò hoa ngắn như Onc. cheirophorum. Mỗi dò mang từ 30 Oncididium ampliatum đến 100 hoa và có nhiều giống hoa lớn đến 4 – 5 phân. Lan Oncidium thường nở hoa vào mùa xuân hay mùa hạ, mùa thu.
Cách trồng phong lan: Thân, lá, hoa lan vũ nữ.
3. Các cách trồng phong lan.
a. Trồng theo luống.
Kích thước luống rộng 0.8m, chiều dài từ 10 – 15m tùy theo đất. Hai đầu luống có 2 cột bằng bê tông hoặc cột sắt để căng dây cáp, mỗi luống căng 3 dây sắt hoặc cáp nhỏ trên thanh ngang để buộc cố định cây. Độ cao của dây cáp điều chỉnh theo sự sinh trưởng của lan.
Cách trồng phong lan: Lan được trồng theo luống.
Hai bên luống dựng hai hàng cọc nhỏ đứng có nẹp che theo chiều ngang để đỡ cây lan, cọc cao từ 1-1,5m, khoảng cách giữa 2 hàng cọc là 0,3 – 0,5m.
Giá thể làm luống gồm đất, phân chuông, xơ dừa nhưng hiện nay dùng vỏ lạc làm giá thể trồng, vì vỏ lạc nhẹ, xốp, thoát nước đồng thời khi vỏ lạc phân hủy cung cấp thêm dinh dưỡng cho cây.
Buộc đứng các cây lan vào các nẹp tre, khoảng cách các cành 0,2m, một luống gồm 3 hàng, cành lan giống cao 0,4 – 0,5m, có 2 – 3 tầng rễ. Vỏ lạc sau khi xử lý thuốc chống nấm, sau đo trải trên mặt luống, đến gốc cành lan với độ cao khoảng 0,2m. Sau đó dùng xơ dừa ngâm trải một lớp khoảng 0,1m.
Trồng phong lan theo luống thường áp dụng cho các loại lan cắt cành như Vanda; Decro…
b. Trồng phong lan trong chậu.
Trồng trong chậu là cách làm phổ biến hiện nay với các nhà vườn trồng lan công nghiệp, thường áp dụng trồng lan Hồ điệp, lan Dendrobium, lan Cynbidium… Loại chậu tốt nhất là chậu đất sét nung, có nhiều lỗ thoáng.
c. Trồng phong lan trong giỏ treo.
Trồng phong lan trong giỏ treo thích hợp với các loại lan ưa sáng, cọng hoa rũ xuống, cách trồng này thường áp dụng với các loại lan tự nhiên, lan rừng.
Giỏ treo được làm từ gỗ, tre, hoặc giỏ nhưa tùy theo mong muốn có thể làm giỏ treo theo các hình vuông, chữ nhật…
Cách trồng phong lan: Giỏ treo lan.
Để trồng lan vào giỏ treo, dưới đáy giỏ treo lót một lớp rêu hoặc xơ dừa sợi dài, cùng với lớp vỏ cây hoặc gỗ băm, trộn với phân. Cố định lan vào giỏ và cho lớp giá thể vào sau đó tưới ẩm. Trồng lan trong giỏ treo khoảng 2 – 4 năm tiến hành thay giỏ treo 1 lần theo sinh trưởng của lan.
d. Trồng phong lan ghép lên thân cây gỗ.
Trồng ghép nên thân cây gỗ, đoạn gỗ hay trên gỗ lũa thường được sử dụng đối với các loại lan rừng, cách trồng này dễ làm và có hiệu quả cao.
Lựa chọn các đoạn gỗ hay gỗ lũa có hình dạng đẹp, lựa chọn cây giống bộ rễ phát triển hoàn chỉnh. Buộc một miếng sơ dừa vào thân cây, sau đó dùng dây mềm cố định cây lan.
Cách trồng phong lan: được trồng trên thân cây gỗ.
e. Trồng phong lan trên gỗ lũa.
Gỗ lũa là một loại gỗ đã chết lâu năm, vô tình tạo nên những hình dáng kỳ thú, thu hút biết bao người. Gỗ lũa rất cứng không mối mọt nào ăn được, không bị cong vênh hay bị ảnh hưởng của mưa nắng. Gỗ vùi sâu dưới đất, giữ nguyên màu sắc gỗ nguyên thủy. Gỗ lũa ngâm trong bùn nước có màu đen như mun. Những loại gỗ lũa phơi trước nắng gió là loại có những đường vân sóng rất đẹp.
Gỗ lũa khi mang về chúng ta cạo hết những phần mục và phần đất cát bám vào những hang hốc. Sau đó chúng ta chọn vị trí thích hợp đặt cây lan lên, khi chọn vị trí trồng lan chúng ta cần quan tâm đến những điểm sau:
1. Không nên che hang hốc, hay những vết sẹo vì đó là điểm nhấn mạnh để làm cho cây lan thêm phần nổi bật.
2. Có rất nhiều loại lan mà ta có thể trồng được trên gỗ lũa, nhưng ta chỉ nên chọn một số loại lan có bộ rễ to. Tùy theo gỗ lũa lớn hay nhỏ mà ta chọn loại lan cho phù hợp.
* Các bước tiến hành trồng lan trên gỗ lũa như sau:
Bước 1: Chuẩn bị dụng cụ.
Khi chọn được gỗ lũa thích hợp, chúng ta cần có 1 búa nhỏ, 1 kéo nhỏ, 1 kéo cắt cành, 1 kềm nhọn, 1 kềm mỏ bằng, 1 máy bắm ghim gỗ (loại mà người ta hay dùng để làm ghế sofa) 1 cuộn dây dù (tùy theo cây lan mà chọn loại dây lớn hay nhỏ).
Cách trồng phong lan: Gỗ lũa và các dụng cụ cần dùng.
Bước 2: Cố định dây.
Dùng búa đinh cố định một đầu dây trên gỗ lũa.
Cách trồng phong lan: Cố định một đầu dây trên gỗ lũa.
Bước 3: Đặt lan và chất trồng lên gỗ lũa.
Sau khi đã cố định một đầu dây, ta tiếp tục đặt một ít dớn và cây lan lên vị trí định trồng. Dùng đầu dây đã cố định ở bước 2 kéo ngang qua bụi lan, dùng mấy bắn ghim cố định đầu dây.
Cách trồng phong lan: Đặt lan và chất trồng lên gỗ lũa.
Bước 4: Hoàn tất công việc và tiến hành chăm sóc.
Cách trồng phong lan: Cây lan đã được trồng hoàn chỉnh trên gỗ lũa.
f. Trồng phong lan trên đá.
Trồng phong lan trên đá là một phương thức khá mới mẻ và rất khó thực hiện để có một tác phẩm đá – lan đẹp.
Bước 1: Chọn tảng đá phù hợp về hình dáng, tạo hình, để cho lan dễ bám vào.
Cách trồng phong lan: Đá được chọn để trồng lan.
Bước 2: Dùng keo dán gốc lan vào đá.
Khi dán gốc lan vào đá nên kèm theo một ít chất trồng sao cho thật đẹp và phù hợp với điều kiện sống của từng loại lan nhất định.
Cách trồng phong lan: Đá và loại lan định trồng.
Bước 3: Để đá dưới chỗ mát mẻ và tưới nước hàng ngày,
Sau khoảng 4 tháng cây lan sẽ tự bám vào thân đá, sống khỏe và đâm rễ mới.
Cách trồng phong lan: Cây lan sau 4 tháng đã đâm rễ và sinh trưởng phát triển trên đá.
4. Quy trình trồng phong lan vào giá thể.
a. Xử lý giá thể để trồng phong lan.
Dụng cụ.
– Thau dùng chứa nước rửa cây.
– Khay để cây cho ráo nước, chậu nhỏ hoặc khay nhựa có lỗ để trồng phong lan.
– Thuốc phòng trừ nấm bệnh như Mancozeb, Dithan, Rhidomil…
– Bình phun sương.
Yêu cầu:
– Các chậu được khử trùng bằng thuốc nấm, vi khuẩn.
– Giá thể được chuẩn bị đầy đủ và xử lý sạch nấm bệnh.
– Các dụng cụ, vật liệu khác được chuẩn bị đầy đủ, đảm bảo thuận tiện cho việc trồng lan.
Cách chăm sóc phong lan: Vỉ trồng cây và các bịch sơ dừa.
Vườn lan.
Cây lan con cấy mô trong phòng thí nghiệm được nuôi trong môi trường đủ dinh dưỡng, nhiệt độ thấp, ánh sáng nhẹ… do vậy khi chuyển cây lan cấy mô từ phòng thí nghiệm ra vườn ươm cần tạo điều kiện cho cây lan con thích nghi dần.
Cụ thể:
– Vườn phải thông thoáng, cao ráo, sạch sẽ và có lưới che ánh sáng (mức độ ánh sáng đạt khoảng 30 – 50% ánh sáng tự nhiên).
– Có mái che để ngăn ngừa mưa lớn.
– Có hệ thống tưới, tiêu đảm bảo tiêu thoát nước cho vườn.
– Vườn được xử lý, phun thuốc sạch nguồn nấm bệnh.
b. Các bước trồng lan con từ nuôi cấy mô.
Bước 1: Làm quen với môi trường vườn trồng.
Chai mô hoặc hộp mô lấy ra từ phòng thí nghiệm đặt vào kệ vườn ươm cho thích nghi dần điều kiện vườn ươm. Hàng ngày kiểm tra độ ẩm, tình hình sâu bệnh của cây giống trong chai hoặc hộp.
Bước 2: Tách cây lan giống.
Lấy lan con ra khỏi chai hoặc hộp mô bằng cách cho nước sạch vào chai hoặc hộp lắc nhẹ để tách lớp thạch và cây ra. Sau đó dốc ngược vào thau nước sạch cho thạch và cây tuột ra khỏi chai/hộp.
Rửa sạch môi trường bám trên lan con bằng cách rửa nhiều lần nước sạch trong thau nhưạ, Tránh làm tổn hại đến lá, rễ… Dùng kéo cắt loại bỏ các lá bị hư thối. Thời gian để trong nước không được quá 5 phút, vì để cây con quá lâu trong môi trường nước vì lá, rễ có bị thương thì dễ bị úng, thối chết.
Bước 3: Xử lý cây giống.
Ngâm lan con vào thau nhựa chưá nước pha thuốc nấm nồng độ1‰ trong vòng 2 phút để xử lý nguồn nấm bệnh, sau đó vớt ra cho vào rổ nhựa, sắp xếp các cây theo thứ tự lớn nhỏ để cho ráo nước.
Bước 4: Chuẩn bị giá thể trồng lan.
Xử lý giá thể trồng lan: Tùy vào lọai cây trồng mà chọn giá thể để ra cây.
Cây dendrobium, Ren red và Mokara giá thể ra cây là vỏ dừa chặt khúc. Hồ điệp giá thể ra cây là dớn trắng. Một số khác ra cây bằng dớn cọng đen…. Nói chung các giá thể trước khi trồng phải được ngâm và xả nước nhiều lần và phải xử lý thuốc nấm để phòng bệnh.
Bước 5: Trồng cây giống vào chậu/vỉ.
Tiến hành trồng cây ra vỉ nhựa. Cách trồng: Quấn quanh lớp rễ bằng miếng xơ dưa hoặc là dớn trắng. Sau đó cho vào vỉ hoặc chậu.
Cho vỉ trồng ra nơi thuần dưỡng. Dùng bình xịt tưới nước 2-4 lần/ngày tuỳ theo mùa nắng hay mùa mưa. Chú ý chỉ tưới nước ước lá.
Bước 6: Chăm sóc phong lan sau trồng.
Bón phân.
+ Các lọai phân bón thường dùng cho cây lan con: Vitamin B1, Atonik, Phân NPK 30-10-10 hoặc NPK đầu trâu 501, Agrostim….
+ Liều lượng: dùng bằng ½ so với khuyến cáo dùng cho cây lan lớn. Định kỳ phun phân 2lần/tuần.
+ Thời điểm phun: lúc sáng sớm hoặc chiều mát.
– Phòng trừ sâu bệnh:
+ Thuốc phòng trừ bệnh thường dùng: Dithan, định kỳ phòng trừ sâu bệnh 10 ngày/lần. Một số thuốc phòng trừ sâu bệnh là: Mancozeb, Dithan,
Rhidomil.
+ Thuốc trừ sâu: supracide, desis.
+ Thuốc trừ ốc: moi oc 6H.
c. Trồng phong lan từ tách chiết.
Bước 1: Chuẩn bị cây phong lan giống đủ tiêu chuẩn.
Cách trồng phong lan: Cây giống đủ tiêu chuẩn.
Bước 2: Chuẩn bị chậu trồng phù hợp cho từng loại lan.
Cách trồng phong lan: Các loại chậu trồng lan.
Bước 3: Đặt cây lan con vào chậu.
Cách trồng phong lan: Cây lan con được đặt vào chậu trồng.
Bước 4: Dùng dây cố định cây lan vào chậu.
Cách trồng phong lan: Thao tác 1 và 2 khi cố định dây vào chậu.
Cách trồng phong lan: Thao tác 3 và 4 khi cố định dây vào chậu.
Cách trồng phong lan: Thao tác 5 và 6 khi cố định dây vào chậu.
Quy trình và cách thức thực hiện công việc.
Bước 1:
– Xác định các loại lan trồng trong vườn.
– Chuẩn bị dụng cụ tách chiết và dụng cụ trồng , chuẩn bị giá thể và chậu trồng lan.
– Khử trùng dụng cụ và giá thể.
Bước 2:
– Chọn lựa loại chậu phù hợp để trong cho từng loài lan (cho cây cấy mô hay cây tách chồi).
– Chọn cây con hay chồi đủ tiêu chuẩn đem trồng.
Bước 3:
– Lấy cây con ra khỏi ống nghiệm, chậu nuôi dưỡng hay tách chồi, thân.
– Cắt bỏ phần rễ già, rễ bệnh.
– Sát trùng vết cắt.
Bước 4:
– Cho chất trồng và chậu.
– Đặt cây vào chậu.
– Tưới ẩm.
– Xếp cây lên sạp, treo móc lên giàn.
Bước 5:
– Thu dọn và vệ sinh dụng cụ.
– Vệ sinh vườn lan.