Trong cách trồng lan hài có nhiều vấn đề quan trọng mà nhà trường không thể dạy chúng ta được mà chỉ học từ kinh nghiệm mà thôi. Hơn nữa, chúng ta thấy có khá nhiều lời hướng dẫn từ sách vở do những người trồng lan khả kính viết ra. Lời đề nghị đầu tiên của tôi đối với một người mới vào nghề là hãy tham gia vào một Hội hoa lan nào đó. Nếu không có sự trao đổi kinh nghiệm qua lại với những hội viên trong hội chơi lan, bạn chỉ có một mình thì những vấn đề thuộc về lan, như bệnh tật vẫn cứ còn đó. Hội Hoa lan Hoa kỳ (AOS) là một nơi rất tốt để bắt đầu. Mặc dù đó là một hội lớn và hình như nó không phải là chốn riêng tư, song những ấn phẩm hàng tháng của Hội là rất đẹp và rất hữu ích. Ngoài ra AOS còn cung cấp cho các hội viên của nó một bản danh sách các Hội khu vực hoặc ở địa phương, ở đó nhiều vấn đề riêng tư được trao đổi mà những người mới vào nghề sẽ tìm thấy những chuyên gia bậc thầy với sự cố vấn một cách thân thiện từ những người trồng lan có kinh nghiệm. Những người trồng lan có lẽ thuộc nhóm những người lập dị. Chắc chắn rằng tôi đã gặp những con người có tính cách bất thường và vui vẻ trong các hội hoa lan. Dù sao cũng đừng bao giờ tin rằng những chuyện màu mè như vậy là thường thấy; đó chỉ là ngoại lệ chứ không phải là một quy tắc. Bạn sẽ thấy những người trồng lan là những người tử tế họ sẽ cho bạn lời khuyên và đôi khi nhận được cả một cây lan để làm quà nữa; đương nhiên, những người trồng lan thường muốn được người khác coi mình như những người đang cố gắng treo quả đất trên quỹ đạo của họ! Hầu hết những người trồng lan bao giờ cũng yêu quý cây lan của họ và mong muốn được chia sẻ kinh nghiệm của họ mà không hề có một chút dè dặt trước những người mới vào nghề.
Nhìn lại vừa qua với những loài lan mới được khám phá và những cây lan lai là một phần quan trọng đối với những người trồng lan hài có kinh nghiệm. Trong những cuốn tạp chí đầy rẫy những thông tin và quảng cáo. Những người mới nhập môn tìm thấy trong đó cũng như định kỳ khai thác để làm quen với những thuật ngữ về tên gọi có nguồn gốc Latin hoặc Hy-lạp. Hơn nữa, những minh họa, những bản mô tả sẽ nâng cao khả năng của người mới nhập môn trong cách đánh giá giữa những bông hoa thường thấy với những bông hoa có những ngoại lệ, trong khi đó các bài báo còn cho chúng ta những kinh nghiệm của những nhà trồng lan chuyên nghiệp.
Trong số những sự trợ giúp có giá trị trong việc phát triển năng lực, có việc tham dự các cuộc triển lãm về lan và thu nhận được cách làm quen với những tiêu chuẩn đánh giá một cây lan. Những tiêu chuẩn này thường sẵn sàng được cung cấp bởi cơ quan pháp lý hoặc bởi AOS Chúng bao gồm việc chấm điểm cho những cây đoạt giải theo hình dạng, kích thước và màu sắc hoa cũng như các yếu tố khác. Sợ rằng các độc giả hiểu lầm, tôi phải nói ngay rằng có nhiều cây có hoa xứng đáng , song lại không đoạt giải chất lượng. Ở một phương diện khác, sự hiều biết về các tiêu chuẩn có tính pháp lý có thể giúp những bạn mới vào nghề tránh được việc mua phải những cây kém chất lượng. Vì thế , trong khi các bạn mới nhập môn mong muốn tránh mua phải những cây lan xấu, thì cũng có nhiều cây đạt dưới 80-90 điểm vẫn được xem xét để trao giải. Điểm số chỉ đơn thuần là giúp cho các bạn lựa chọn những bông hoa. Không có điều kỳ diệu ở các bông hoa đó bởi vì quá trình tiến hóa của nó còn ở phía trước; do vậy những cây lan đã đoạt giải từ những thập kỷ trước ngày nay tuy rằng vẫn có thể được coi là tốt, nhưng chẳng bao lâu nữa chúng sẽ bị loại thải. Những bạn với vào nghề nếu mua những cây lan thuộc nhóm cũ thì nên chọn những cây làm mẫu với giá tiền hợp lý.
Các bạn mới nhập môn hẳn có nhiều băn khoăn, như là trồng thế nào, chất lượng của nó ra sao, và trên hết, bản thân bạn muốn như thế nào cũng như những hạn chế mà bạn đang gặp phải khi bạn muốn trồng những cây lan hài. Chúng ta sẽ học được nhiều từ những kinh nghiệm từ việc làm sao hạn chế những ham muốn trong việc lựa chọn mua sắm đến làm thế nào để mua những cây dễ trồng ở thời kỳ mới vào nghề trước các loài thuộc họ nhà lan hài. Các cuốn sổ tay hướng dẫn có thể giúp bạn để chọn lựa những cây lan mà những cây đó sẽ chịu đựng được công cuộc thí nghiệm của bạn. Khyến cáo đầu tiên của tôi là bạn nên chọn các loài thuộc giống Paphiopedilum (P), những loài này sẽ phát triển tốt ở những vùng có khí hậu ôn hòa, chúng không có thời kỳ nghỉ. Trong các loài này, có thể bạn sẽ lựa P. glaucophyllum và những cây có cùng gốc với nó, rồi P. barbatum, P. argus, P. javanicum, P. haynaldianum, P. sukhakulii, P. venustum, P. superbiens (thường được gọi là P. curtisii), P. spiceranum, và thành viên của loài phức hợp P. insigne. Tôi tin tưởng rằng, bạn muốn làm quen với kỹ thuật trồng chủ yếu thì điều kiện tiên quyết cần thiết là phải làm chủ một cách nghiêm ngặt cách trồng mà một thiểu số loài lan hài yêu cầu.
Dưới đây là một số loài lan hài mà tác giả khuyên những người mới vào nghề nên trồng
!) Lan hài Paphiopedilum argus
2) Lan hài Paphiopedilum barbatum
3) Lan hài Paphiopedilum glaucophyllum
4) Lan hài Paphiopedilum javanicum
5) Lan hài Paphiopedilum haynaldianum backlit
6) Lan hài Paphiopedilum sukhakulii
7) Lan hài Paphiopedilum venustum
8) Lan hài Paphiopedilum superbiens var curtisii
9) Lan hài Paphiopedilum spicerianum gordon
10) Lan hài Paphiopedilum insigne Frauenschuh
Phần lớn những loài lan lai cũng phát triển tốt ở nơi có khí hậu ôn hòa. Cây lan đẹp nhất đầu tiên cho người mới nhập môn là Paphiopedilum Harrisianum ‘G.S.Ball’. Đây là một cây lai theo kiểu sinh sản vô tính, có tính chất tiên phong, trong số các cây Paphiopedilum được lai tạo, đồng thời đây cũng là một loài lai đầu tiên, nó phát triển rất tốt, nhưng đôi khi làm cho người ta bối rối đối với sự xuất hiện các gien không rõ xuất phát từ nhiều cây lai theo phương pháp phức hợp. Kinh nghiệm bản thân làm cho tôi đủ kiên nhẫn vào thành quả được thể hiện ở loài lan Paphiopedilum Harrisianum, đây là loài lan hài mà tôi trồng nó ngay lần đầu tiên. Tôi đã mua cây lan này từ một nhà kính nơi tôi ở, tôi phát hiện ra rằng cây này được trồng trong vườn mà đất ở đó có nhiều sét đỏ, làm cho tôi thất vọng. Tôi hiểu rằng, đối với lan hài thì phải làm sao cho rễ của chúng đươc tiếp xúc với không khí, vì vậy mà tôi rất ngạc nhiên rằng tại sao nó vẫn sống được. Tôi được tưởng thưởng vì ngay sau đó nó ra hoa và không có biểu hiện gì là bị suy vì đã có thời gian sống trong môi trường đất vườn như vậy, nó sớm thích nghi và ra hoa ở một môi trường trồng mới. Mặc dù cây P. Harrisianum của tôi chưa được ánh giá là một cây điển hình và dị thường, hầu hết các cây được lai lần đầu đều dễ trồng. Dù vậy, tôi dự đoán sẽ có khó khăn với một ít loài nào đó. Những loài này nếu có cha mẹ trong chi Brachypetalum thuộc giống phụ Brachypetalum hoặc những loài có nguồn gốc từ chi Coryopedilum, thuộc giống phụ của Paphiopedilum thì các bạn nên tránh trước. Nhóm Brachypetalum bao gồm các loài có tên như bellatulum, concolor, godefroyae và niveum, đây là những loài dễ ra hoa nhưng lại dễ bị nhiễm nấm và đối diện với những khó khăn về sinh lý học. Chỉ khi nào các bạn đã thu nạp cho mình một số thành công nào đó về trồng lan hài thì các bạn hãy thử sức với nhóm này. Nhóm Coryopedilum, bao gồm những loài có tên là rothschildianum (còn gọ là elliotianum), sanderanum, stonei, philippinense và một số loài khác là rất khó thích nghi với môi trường mới và khó ra hoa. Một số loài lai thuộc nhóm này vẫn còn bảo tồn, và giống như các loài lai có thể thích hợp đối với những người mới vào nghề. Cũng có những ngoại lệ, nếu như những người bán lẻ chấp nhận cung cấp cho bạn bản hướng dẫn giải quyết những vấn đề nêu trên, bất kỳ trong trường hợp nào những người mới nhập môn cũng nên yêu cầu như vậy.
Những người mới vào nghề nên làm quen càng nhiều càng tốt với hình thái học, thói quen sinh trưởng và đặc biệt là lịch sử tự nhiên của các giống lan hài. Có thể tìm thấy rất nhiều thông tin đã được in thành sách và đã phát hành, có thể như cuốn Manual of the Orhcidaceous Plants (Sổ tay về các cây họ lan) của Weitch (1987-1994) đến các cuốn sách được viết gần đây như The Orchid Digest (Tóm tắt về lan). Như vậy bạn sẽ có rất nhiều kiến thức trong đầu nhưng chi phí bỏ ra để trả giá cho những sai lầm, nếu có, chẳng đáng bao nhiêu – đây là chuyện đương nhiên không cần phải bàn cãi. Sau một ít năm trồng thử, bạn sẽ nhìn lại coi mình đã tránh được những sai lầm nào trong quá trình nghiên cứu như vậy. Kinh nghiệm là người thầy tốt nhất, định kỳ mang đến cho chúng ta lòng tin và kiến thức. Các bạn mới vào nghề nên nhớ kinh nghiệm bao giờ cũng đạt được một cách nhanh nhất và chi phí là thấp nhất. Trong một thời gian rất ngắn, người mới vào nghề đã có thể nói một cách chắc chắn về kinh nghiệm của mình, đồng thời đã có thể đưa ra những câu hỏi thông minh cho những người trồng lâu đời, và bạn sẽ thấy những cây lan hài không chỉ làm mê hoặc lòng người mà còn là một thử thách và một phần thưởng cho những người bắt đầu sưu tập giống lan này.
Tất cả những trao đổi riêng tư ở trên sẽ là chỉ dẫn để các bạn mới vào nghề lựa chọn những cây lan cho mình, mặc dù sở thích của bạn có thể thay đổi một cách mãn nguyện suốt trong những năm bạn thu nhận được. Một số người trồng lan, ngay từ đầu lại tìm cho mình những loài lan ít quyến rũ hơn, số khác lại bị hấp dẫn ngay lập tức bởi những cây có hình dáng kỳ quặc và màu sắc khác nhau. Bản thân tôi, khi mới vào nghề, tôi tìm cho mình loài lan lai phức hợp rất bình thường, dù đó là cây tôi gặp đầu tiên, và tôi cũng chỉ thấy tất cả có vậy. Gần như trong mọi trường hợp, sở thích của những người chơi lan luôn là rộng mở, và muốn có cho mình tất cả mọi loài lan hài.
Về mặt tài chính, thời kỳ thử nghiệm là thời kỳ nguy hiểm. Những người mới nhập môn chẳng bao giờ để tâm đến những khuyến cáo, nhưng tôi thì khác: thận trọng trong việc mua những cây lan trồng trong một chậu chung và những cây mới được tách ra. Chi phí cho bản thân cây lan chỉ chiếm một phần nhỏ trong toàn bộ chi phí. Các chi phí sẽ tăng lên nào là cho chậu trồng, chất trồng, và phân bón, nhưng trên tất cả , là chi phí để mở rộng khu vực trồng lan của bạn và chi phí ngày càng tăng cho những phương tiện để nuôi lan, đó là những chi phí vô hình mà ta không mong muốn. Vào thời điểm thay chậu, những cây đã phát triển tràn ra ngoài chậu thì tách ra bán đi hoặc chuyển cho hội hoa lan. Nhiều người trồng lan gặp trạng thái bão hòa vì không làm điều đó, làm mất đi cơ hội trao đổi kinh nghiệm. Vì lý do như vậy, cây lan đầu tiên mà tôi khuyến nghị các bạn trong danh sách ở trên là cây Paphiopedilum glaucophyllum – một cây có vẻ tốt trong việc ra hoa, mà lại có thời gian ra hoa khá dài, như vậy bạn sẽ thu hoạch được nhiều hoa hơn. Trong số những niềm vui sướng, thì niềm vui trong việc trồng lan là niềm hy vọng lớn lao nhất. Một khi cây lan của bạn đã quen với môi trường nơi bạn trồng, những người trồng lan thường tìm thấy niềm hy vọng đưa họ đến những sự lựa chọn khác một cách nhanh chóng. Một trong những phương tiện tốt nhất để thu nhận những vấn đề cần học hỏi là bạn hãy tham gia vào những cơ hội thăm viếng những người trồng lan kỳ cựu, biết đâu, ngoài việc học hỏi kinh nghiệm, bạn lại chẳng được tặng một cây lan làm quà./.
Hình trên: Lan hài Paphiopedilum niveum
Tiếp theo: CÁCH TRỒNG LAN HÀI