NGƯỜI XƯA NÓI.
Nhà văn thời Trung đại, tức là vào thời Nam Bắc triều, Nguyễn Khoa Chiêm đã viết cuốn “NAM TRIỀU CÔNG NGHIỆP DIỄN CHÍ”, một cuốn tiều thuyết tuy có hư cấu nhưng lại là những sự thật lích sử về cuộc nội chiến giữa chúa Nguyễn đàng trong và chúa Trịnh ở đàng ngoài.
Đọc những dòng chữ của người xưa viết, lại nghĩ về thời nay, người đọc thấy tâm đắc thì chép ra đây để cùng suy ngẫm.
Đốc chiến Chiêu Vũ Nguyễn Hữu Dật đã tâu với chúa Hiền vương Nguyễn Phúc Tần những lời sau:
…”Vả lại, thiên hạ chẳng phải là của riêng ai, mà thiên hạ là của thiên hạ vậy. Người xưa nói: chọn hiền không riêng một lệ nào. Từ nay muôn trông chúa thượng chớ phân biệt bốn trấn, đừng xét ở chỗ đồng quận đồng hương. Nên chọn những người có tài mà ủy nhiệm công việc. Người có tài năng xuất chúng thì cho tăng bổng lộc để sai cầm quân, kẻ không giỏi việc quân thì cấp bổng lộc mà cho về dưỡng lão. Có công thì thưởng, có tội thì phạt, hiệu lệnh nghiêm minh, ai nấy đều vui vì được dùng đúng chỗ. Đó chính là đạo của việc dùng người. Còn như quân sĩ, kẻ nào dũng cảm thì tùy tài năng mà cất nhắc, trao cho chức tước, khiến cho kẻ dưới thân gần với bề trên, dám chết cho bậc trưởng. Ấy cũng là kế lớn trong việc dùng binh. Nếu làm đúng được như thế thì khắp chốn núi sâu hang cùng trẻ già mến đức theo về, người có tài không giấu, kẻ có trí không che. Thế gọi là dùng mồi trí để câu cá ngao, mở cửa song mà xem trăng sáng. Như thế có lo gì không đẩy lùi được quân địch mạnh, thiên hạ một mối chẳng thu về?…”
Người đương thời có câu thơ vịnh Chiêu Vũ rằng:
Lời nói thao thao tựa nước trào
Bàn hay, giảng giải định mưu sâu
Tướng quân trù tính hay thành bại
Chiến địa am tường biết thấp cao
Chớ bảo Kiến Châu vui thưởng cúc
Đừng khoe Vị Thủy cợt buông câu
Minh quân tất có tôi hiền sáng
Ngoái lại Dinh Cầu một sớm nhào.
Lời bàn của người viết bài này: Bước sang năm Đinh Dậu, tiếng gà gáy sáng vang khắp thiên hạ. Vui mừng vì những người dẫn dắt dân ta đã quyết “chọn người tài, chứ không chọn người nhà”. Có thể cho đây là một điều phúc cho thiên hạ?
Ph.T.Kh.
Tháng Giêng năm Đinh Dậu