A. Các triệu chứng của bệnh thối nhũn và chuyển màu nâu.
Tác giả Erwinia spp.
Triệu chứng: Có những mụn nước nhỏ xuất hiện trên lá và chung quanh mụn nước có quầng. Nếu không kiểm tra ngay, sự lây nhiễm sẽ nhanh chóng làm thối lá và rễ và lây lan một cách chậm chạp xuống thân rễ hoặc giả hành. Tình trạng thối ướt này có mùi hôi và chẩy nước ra ngoài.
Đối với giống Hồ điệp (Phalaenoipsis), bệnh này phát triển rất nhanh và sau 2-3 ngày thì cây chết hoàn toàn. Nếu trên cây lan có những chỗ bị tổn thương thì tình trạng thối rữa có cơ hội xâm nhập.
Phalaenopsis leaf rot
Đối với lá của cây Dendrobium một khi đã xuất hiện những màu vàng và mụn nước, thì tại đó chúng biến thành màu đen và tàn rụng.
Đối với lá của Vanda, cũng sẽ làm cho một số chỗ trở trong mờ, từ đó sẽ chuyển sang màu đen và khô héo.
Đối với lá của giống lan hài Paphiopedilum bệnh phát triển từ những đốm tròn nhỏ, ban đầu có màu vàng và có nước, rồi dần dần trở thành màu nâu đỏ và chết. Những đốm đó phát triển ra chung quanh, dẫn tới cả những lá mới trước khi ra đến đầu lá cũ. Nếu không xử lý kịp thời chúng sẽ nhanh chóng lan xuống hết cả cây lan, các lá sẽ trở nên màu đen, làm khô héo toàn bộ cây.
Đối với các lá của giống Grammatophyllum cũng lại bị ứ nước trở nên màu nâu rồi khô héo.
Cách xử lý: Cắt bỏ ngay những lá bị nhiễm bệnh bằng những dụng cụ đã khử trùng, dùng thuốc chống nhiễm khuản như Physan hoặc hỗn hợp đồng phun lên những chỗ bị lây nhiễm và những cây bên cạnh nó nhưng nhớ làm theo hướng dẫn của nhà sản xuất (riêng hỗn hợp đồng thì không được dùng để phun cho Dendrobium hoặc những cây đang ra hoa), những khu vực chưa bị ảnh hưởng thì chỉ cần phun bằng thuốc tẩy trắng 10%. Chú ý xử lý cả những cây chung quanh cây bị nhiễm bệnh.
Phòng ngừa: Bệnh của lan lây lan do khi ta tưới nước, vì vậy khi xịt nước thì tránh xịt lên phía trên nếu như cây lan đã nhiễm bệnh. Mầm bệnh thường thích khí hậu nóng ẩm, Khi đã thấy bệnh xuất hiện hãy giữ cho lá khô, làm cho không khí lưu chuyển tốt hơn và giảm nhiệt độ và độ ẩm (nếu có thể). Định kỳ phun hỗn hợp đồng để phòng ngừa sự lây nhiễm, đặc biệt trong thời tiết nóng ẩm. Khi phun thuốc bao giờ cũng phải theo sự chỉ dẫn của nhà sản xuất.
B. Hiện tượng thối rữa ở các loài có giả hành.
Hiện tượng: Có thể thấy chúng xuất hiện ở mọi nơi trên lá, đầu tiên với những đốm nhỏ, mềm, mọng nước như vết bỏng trên da. Ban đầu chúng có màu xanh bẩn, khi các đốm bệnh đó mở rộng ra, tạo thành mảng lớn và chuyển sang màu nâu hoặc đen, héo khô quắt lại. Từ chỗ đó một loại chất lỏng rỉ ra, nhất là khi nó đã lan tới đầu lá. Hiện tượng này thường thấy vào mùa có thời tiết ấm hơn.
Ở các cây Cattleya, sự lây nhiễm thường thông qua các vết thương trên những thân cũ, và hầu như chỉ ảnh hưởng đến các lá già. Căn bệnh này tiến hoa một cách chậm chạp và hiếm khi tránh được.
Đối với lan Hồ điệp (Phalaenopsis), những chỗ giống như vết bỏng rộp, có thể thấy chung quanh chúng có quầng màu vàng hoặc màu xám xanh. Những vết thương đó lan rộng ra và nhanh chóng lan khắp lá. Nếu như chỗ bị bệnh đã lan đến ngọn cây, thì chắc chắn cây lan sẽ chết.
Cách xử lý: Ngay lập tức cắt bỏ những lá bị ảnh hưởng và phun thuốc chống nấm như là Physan hoặc hỗn hợp đồng, xử dụng theo sự hướng dẫn của nhà sản xuất. Đối với những khu vực chưa bị ảnh hưởng thì phun với liều lượng bằng 10%.
Phòng ngừa: Các giả hành của Cattleya có mầm bệnh được sinh ra bởi nước, chúng phát triển dưới điều kiện nóng, ẩm. Hãy giảm nhiệt độ cũng như độ ẩm nếu có thể, không nên tưới nước từ trên cao xuống và cố gắng tăng cường sự lưu chuyển không khí. Vết thương tổn sẽ lan rộng ra và có thể rỉ nước nếu ta ấn vào chỗ đó. Những vết thương cũ, có thể khô lại và có màu đen, chính nó là nơi cho phép các bệnh tật khác tấn công cây lan. Bệnh tật cũng có thể lây lan nhanh chóng tới thân rễ và rễ, nhất là khi nhiệt độ và độ ẩm tăng cao.
C. Hiện tượng thối đen do nhiễm độc
Hiện tượng: Sự lây nhiễm thường bắt đầu từ lá, các chồi mới và bộ rễ, mặc dù tất cả bộ phận của cây lan đều có thể bị lây nhiễm. Bệnh sẽ phát triển rất nhanh và sẽ làm cây lan bị chết nếu như không được xử lý đúng cách.
Bệnh xuất hiện đầu tiên ở mặt dưới của lá, bam đầu nhỏ, bất thường, mọng nước, những đốm đen xuất hiện nhanh chóng chuyển sang màu nâu đỏ hoặc mầu đen pha đỏ. Những đốm đó có thể có viền vàng quanh mép. Tổn thương sẽ phát triển theo thời gian và có thể có nước rỉ ra. Những vết thương cũ có thể trở nên khô và đen, nơi đó thường là nơi các bệnh tệt dễ tấn công cây lan. Bệnh tật sẽ nhanh chóng lan tới thân rễ và rễ, đặc biệt vào thời điểm khí hậu nóng ẩm. Những lá mới sẽ có vùng màu đỏ tía hoặc màu nâu đỏ quanh rìa có màu vàng, và lá đó có thể dễ dàng bị rụng đi.
Các giả hành, rễ hoặc thân rễ khi đã bị lây nhiễm thì chúng có màu đen pha đỏ, thường là những vùng bị mất màu ngay ở khu vực ở giữa của cây lan. Việc lây nhiễm thường bắt đầu từ bộ rễ tiếp đế là chúng lan lên phần gốc của giả hành hoặc lá, làm cho cây lan héo rũ xuống.
Những cây Cattleya bị bệnh giả hành có màu vàng kem trên một hoặc cả hai mặt. Khi giả hành bắt đầu bị mất màu rồi chúng chuyển sang màu đen hoặc nâu và mềm, cuối cùng là bọ thối.
Cách xử lý: Ngoại trừ những cây lan quý, còn thì cách tốt nhất là bỏ chúng đi, vì khi một cây đã bị bệnh thì khả năng lây nhiễm là cao và sẽ lây từ cây này sang cây khác do trong quá trình phun nước tưới. Nếu như đó là cây lan quý, thì nên cách ly chúng ra khỏi các cây lan khác, cắt bỏ những chỗ bị bệnh bằng những dụng cụ đã sát trùng và ngâm vào những loại thuốc sát trùng thích hợp như thuốc Subdue hoặc Banrot, dùng theo sự chỉ dẫn của nhà sản xuất.
Phòng ngừa: Khí hậu nóng ẩm dễ làm lây lan bệnh tật. Ngăn ngừa bằng cách phun thuốc diệt nấm, đặc biệt là trong thời gian có khí hậu nóng và ẩm. Thực hiện theo liều lượng như khuyến cáo của nhà sản xuất.
D. Hiện tượng chuyển sang màu tối và héo rũ
Hiện tượng: Tình trạng lá chuyển thành màu sẫm sẽ ngăn hơi nước vận chuyển xuống thân cây qua hệ thống mao dẫn của cây, bịt kín các libe. Lá bị lây nhiễm sẽ chuyển sang màu vàng, mỏng, héo dần, rụng đi hoặc héo rũ và thường làm cho cây bị chết. Để chẩn đoán các triệu chứng trên một cây, nếu như ta thấy xuất hiện một vòng tròn hoặc một vệt màu đỏ hoặc đỏ pha hồng làm mất màu lớp ngoài của thân rễ, khi ta cắt ngang thân rễ để kiểm tra. Một khi bệnh đã lan ra, thì có thể toàn bộ thân rễ sẽ chuyển qua màu đỏ tía, lúc đó sự mất màu sẽ lan đến các giả hành. Mầm bệnh sẽ lan truyền qua việc vệ sinh không đúng cách, nói chung, đó là kết quả của việc dùng những dụng cụ không được khử trùng, làm cho nấm lây truyền từ cây này sang cây khác. Những cây bị lây nhiễm nặng sẽ chết sau 3 đến 9 tuần lễ, trong khi những cây bị nhiễm ít hơn thì có thể tồn tại trong vòng một năm hoặc hơn một chút.
Cách xử lý: Cắt bỏ những chỗ bị lây nhiễm ở thân rễ cũng như các giả hành nếu như ta đã thấy màu đỏ xuất hiện. Những cây không bị mất màu thì có thể thay chậu. Những cây sau khi đã được làm sạch thì dùng thuốc thiophanate methyl (cùng loại Cleary’s 3336), theo sự chỉ dẫn của nhà sản xuất. Lưu ý đến những khu vực chưa bị nhiễm cũng như các dụng cụ dùng vào việc này. Mỗi lần dụng cụ cắt tiếp xúc với những phần bị nhiễm, cần khử trùng trước khi thực hiện việc cắt lần hai.
Phòng ngừa: Phòng ngừa thật ra là rất đơn giản, chỉ cần lưu ý đến vấn đề vệ sinh. Các dụng cụ để cắt cần phải được khử trùng cho mỗi lần cắt, có lẽ đơn giản nhất là hơ chúng vào ngọn lửa.
E. Hiện tuợng bệnh nấm thối rễ Rhizoctonia
Hiện tượng: Rễ lan bị thối xuất hiện khi các chất trồng bị phân hủy, việc thoát nước bị chậm lại và/hoặc các cây lan ở vào tình trạng bị úng nước. Rễ sẽ bị thối một cách nhanh chóng bởi sự tổn thương hoặc do muối kết tủa từ nước cứng hoặc do bón quá nhiều phân. Bệnh Rhizocyonia rất dễ lây và nếu như không được kiểm soát tốt thì bệnh xuất hiện ngay lập tức, nhưng cây bị lây lan sẽ thấy rễ chuyển sang màu nâu rồi chết. Rhizoctonia là bệnh chủ yếu đối với rễ, nhưng chúng ta cũng nhận thấy bệnh này ở những phần lộ ra bên ngoài của cây lan. Lá và các giả hành chuyển thành màu vàng, nhăn nheo lại và các chồi mới không còn mập mạp. Bộ rễ lan thường xuất hiện màu nâu do bị thối, lúc đó sẽ xuất hiện nấm màu trắng hoặc màu nâu. Trong trường hợp bị nhiễm nặng, nầm sẽ bao phủ lên cây lan làm sẽ giết chết cây. Tình trạng lây nhiễm sẽ nhanh chóng xâm chiếm đến các lá ở phía dưới và thân rễ của những mầm non.
Cách xử lý bệnh Rhizoctonia: Dùng những dụng cụ đã được sát trùng để cắt bỏ những phần rễ bị nhiễm, nhúng phần còn lại của cây lan vào dung dịch chống nấm như thiophanate methyl (như loại thuốc Cleary’s 3336) hoặc loại thuốc chống nấm phổ biến (như Subdue), lưu ý dùng theo sự hướng dẫn của nhà sản xuất. Dùng dung dịch thuốc tẩy vải 10% để phun trong khu vực trồng lan.
Phòng ngừa: Bảo đảm rằng các chất trồng của bạn là vô trùng và các cây lan của bạn không bị úng nước. Một khi có sự nghi ngờ cây lan đã bị nhiễm bệnh khi bạn tiến hành thay chậu định kỳ, hoặc đối với những cây không trồng trong chậu, hãy kiểm tra bộ rễ của chúng, và nếu cần thì phải thay chậu ngay. Ở những vùng dân cư mà thường gặp nước cứng, các chậu trồng lan cần súc ít nhất mỗi tháng một lần để đề phòng việc bộ rễ bị hư hại bằng cách sục chậu vào nước để muối kết tủa bị rã ra, sau chừng một giờ, dùng vòi nước xịt mạnh cho hết muối trong chậu.
F. Bệnh đốm lá
Hiện tượng của bệnh colletotrichum và bệnh glomerella làm tổn thương lá và hoa
Hiện tượng: Loại nấm gây bệnh này ảnh hưởng đến những phần có thể nhìn thấy trên cây lan. Hầu hết chúng đều tấn công vào lá. Đầu lá trở thành màu nâu, bắt đầu từ ngọn sau chuyển xuống đến toàn bộ lá. Những vệt màu nâu sẫm hoặc màu xám sáng phát triển, đôi khi trông giống những vành khuyên hoặc như những giải tối màu băng qua chiều ngang của lá. Những chỗ bị ảnh hưởng thường trở nên cứng và có phần lõm xuống, trong khi những phần khác của lá vẫn bình thường. Những bào tử phát triển trong những vùng bị lây nhiễm.
Hoa khi bị nhiễm thì mọng nước, có những mụn có màu đen hoặc nâu, thường thì những mụn đó xuất hiện ở mặt dưới của những cánh hoa và lá đài đã già. Những đốm đó có thể hợp lại và bao phủ lên toàn bộ bông hoa.
Cách xử lý: Những loại thuốc chống nấm thông thường như thiophanate methyl (giống như thuốc Cleary’s 3336) hoặc loại ngăn ngừa nấm như Mancozeb. Khi xử dụng nhớ theo chỉ dẫn của nhà sản xuất. Có thể dùng luân phiên thuốc chống nấm thông thường và thuốc ngừa nấm.
Phòng ngừa: Cách phòng ngừa thông thường là làm cho không khí nơi trồng lan được luân chuyển thường xuyên, giảm nhiệt độ môi trường nếu điều kiện cho phép và tăng thêm ánh sáng, là những biện pháp làm giảm sự lây lan bệnh tật. Bệnh đốm lá này thường hoạt động mạnh một khi thời tiết trở nên nóng, ánh sáng giảm và độ ẩm cao.
Hiện tượng của bệnh Guignardia, Phyllosticta và Septoria
– Bệnh đốm Guignardia
Hiện tượng: Dấu hiệu đầu tiên của bệnh Guignardia là các đốm nhỏ, màu tím đen, tiếp theo chúng kéo dài sang mặt khác của lá. Các vết bệnh này chạy song song với đường gân của lá thành các vệt có màu đỏ tía hoặc tạo ra các vùng có hình như viên kim cương. Những vết đốm thường tụ lại thành những đốm lớn ảnh hưởng đến nhưng vùng lớn của lá. Theo thời gian, trung tâm của những tổn thương này chuyển sang màu đà. Các bào tử có màu đen phát triển đến tất cả những khu vực bị bệnh. Bệnh này hầu hết là ảnh hưởng tới giống Ascocentrum và Vandas cũng như các được lai tạo từ chúng, điều đó cho thấy các cây này không được nhận đủ ánh sáng.
– Bệnh đốm Phyllosticta
Sự tàn lụi của cây lan cũng còn được biết đến như bệnh Phyllosticta; tên của loài nấm sinh sản từ quá trình giao phối của cùng một loài.
Hiện tượng: Một cây bị bệnh Phyllosticta thì có bắt đầu từ bất cứ đâu trên lá hoặc trên giả hành. Các tổn thương thường nhỏ, có màu vàng và làm cho chỗ tổn thương hơi khô lại. Một khi chúng mở rộng ra, thì chúng tạo thành hình tròn hoặc hình ô-van và chỗ tổn thương trở nên khô hơn. Theo thời gian, chúng chuyển từ màu vỏ đà sang nâu đậm và lan rộng ra, mép lá từ màu đỏ chuyển sang màu đen pha tía. Đôi khi, các bào tử màu đen phát triển từ tâm của vết đốm. Mỗi vết đốm có kích thước chừng ¼ inche. Những lá bị nhiễm nặng sẽ bị rụng. Điều này cũng có thể do ánh sáng được cung cấp không đủ. Bệnh tàn lụi này được biết đến bởi bệnh Guignardia, là tên được đặt cho cùng một loài nấm nhưng đã có sự giao thoa hai bước.
– Bệnh đốm lá Septoria.
Hiện tượng: Những đốm nhỏ có thể xuất hiện ở cả hai mặt của lá, có màu vàng và khô dần. Chúng tiếp tục mở rộng, trở thành màu đen từ màu nâu sậm, chuang quanh những vết đốm bất định hình đó là những vành khuyên màu đen. Các vết đốm đó phát triển và hợp lại thành những vết đốm lớn, tạo ra những miếng vá không có hình nhất định trên lá. Một khi lá đã nhiễm nặng thì lá rụng.
Cách xử lý: Cắt bỏ những lá bị bệnh bằng những dụng cụ đã được sát trùng, và giảm nước tưới lên lá. Phun thuộc diệt nấm thông thường như là thiophanate methyl (Cleary’s 3336), theo sự chỉ dẫn của nhà sản xuất. Thay đổi thuốc chống nấm (để tránh lờn thuốc).
Phòng ngừa: Giữ vệ sinh tốt nơi trồng bằng cách làm cho không khí lưu chuyển. Tránh tối đa việc làm ướt lá, bởi vì tưới lên lá có thể làm lây lan bệnh. Nếu như bệnh nấm tiếp tục tồn tại, thì hàng tháng phun thuốc chống nấm.
Hiện tượng của bệnh nấm Botrytis làm tàn lụi cánh hoa
Hiện tượng: Có những đốm rất nhỏ màu đen hoặc màu nâu sáng trên hoa. Những đốm đó có thể lan rộng ra tới cả bông hoa. Một khi có điều kiện, như là ẩm ướt, các tế bào nấm mà xám sẽ hình thành và ảnh hưởng một cách nghiêm trọng hoặc làm bông hoa héo tàn.
Cách xử lý: Cắt bỏ những bông hoa bị bệnh, sau đó dùng thuốc trị nấm để phun như thuốc Daconil. Trong một khu vực kín thì có thể xông bằng khói Exotherm Termil (Daconil). Luôn luông tuân theo sự chỉ dẫn của nhà sản xuất. Loài nấm này luôn có sẵn trong môi trường mà ta khó có thể diệt trừ hết được.
Phòng ngừa: Cắt bỏ những bông hoa bị nhiễm bệnh vì đây chính là nguồn lây nhiễm. Tình trạng nhiễm nấm cũng có thể giảm thiểu bằng cách giữ vệ sinh nơi trồng được sạch sẽ, tạo cho không khí lưu chuyển tốt, giảm bớt độ ẩm và tăng nhiệt độ về đêm (lên >68oF).