Paphiopedilum concolor (Bateman) Pfitzer
Cùng loài
Cordular concolor (Bateman) Rolfe
Cypripedium concolor Lindley
Cypripedium tonkinense Linden
Dẫn nhập
Đây là một loài lan không thể nhầm lẫn được vì hình dạng và màu sắc độc đáo của nó. Loài này đã được Charles Samuel Pollock Parish phát hiện vào năm 1859, ở vùng đá vôi gần Moulmein, tỉnh Tenasserim của Myanmar. Parish là một trong những người sưu tập lan nồng nhiệt và kỹ tính nhất, đã gởi một bản tóm tắt về sự phát hiện của mình cho William Jackson Hooker, lúc đó là giám đốc của Vườn Thực vật ở Kew của Anh quốc.
Ngài Parish đã gởi những cây lan sống đầu tiên tới vườn ươm của các ông Low & Son ở Anh quốc. Cũng vào thời gian đó, một số cây đã được gởi đến Kew bởi một sĩ quan quân đội có tên là Benson, người đã sưu tập được ở cùng một địa điểm mà những cây mẫu do Parish tìm thấy.
Vào mùa xuân năm 1865, một cây lan do Parish sưu tầm đã ra hoa trong bộ sưu tập của Rucker. Cây này đã được trưng bày trong một cuộc họp giữa kỳ của Hội Làm vườn Hoàng gia ngày 4 tháng Tư cùng năm. Cuộc họp đó đã đưa ra một bản báo cáo, có lẽ do John Lindley chuẩn bị, bản báo cáo đó đã được xuất bản trong Biên niên của Những người làm vườn số ngày 8 tháng Tư. Bản báo cáo đã nêu rõ (trang 318):
“Ông Bateman sau đó hướng sự chu ý vào ba loài Cypripedium được đưa ra triển lãm. Ông ấy quan sát thấy người ta đã chuyễn ngữ sang thành ‘Hài Vệ nữ’, rồi ông ấy hy vọng rằng đó không phải là Vệ nữ, mà là một người phụ nữ ăn mặc lôi thôi, kéo lê đôi dép; mà hầu như khi nhìn vào các loài đều như vậy. Cách đây ba mươi năm, ông ấy cho biết chỉ có hai loài Cypripedium có mặt ở trong nước; song đến ngày này thì đã có tới ít nhất là hai mươi loài đang được trồng, và, qua các cây mẫu trong cuốn cây cỏ của Dr. Lindley, ở đó ông ta đã có cơ hội kiểm tra, thấy rằng có nhiều loài được tìm thấy ở Nam Mỹ, có vẻ đẹp và rất đẹp đang được khai thác đến bây giờ, như C. hirsutissimum của Mr. Veitch, và một loài nữa là C. lowii được giới thiệu bởi ông bà Low, cũng được trưng bày bởi Mr. Veitch, loài này đang được xem xét lại, vì loài mà có hoa màu kem chưa từng được Mr. Rucker đưa ra trưng bày trước đây. Cho thấy loài này khác với các loài Cypripedium ở vùng nhiệt đới về mặt màu sắc cũng như vẻ đẹp của lá và những vết khảm trên đó. Vinh dự trong việc tìm ra loài lan đẹp này thuộc về Mr. Parish, một nhà truyền giáo Ấn độ, khi đó người ta nói rằng hình ảnh của loài đó sẽ sớm được thấy trong tạp chí ‘Làm vườn’, dưới cái tên C. concolor”
Cribb được Lindley trao cho vinh dự khi đưa phần mô tả của Cribb về Paph. concolor vào bản báo cáo năm 1987, thoạt nhìn đã thấy có một phần giá trị. Dù sao, ông ấy vẫn khuyến cáo nên tham khảo phần giải thích của Braem trong tác phẩm của ông ấy trong năm 1988. Thực ra, không có bản mô tả nào trong báo cáo của Lindley, ngoại trừ có một đoạn nói về cây lan này có hoa màu kem và có lá đẹp. Do đó, đây chỉ là sự lưu ý của người thư ký ủy ban về một cây mà thôi.
Paph. concolor có quan hệ gần gũi với Paph. bellatulum và Paph. godefroyae, song hẳn khác nhau về cái nền màu vàng của hoa, trên đó có một ít chấm màu đỏ tía. Nó chỉ giống nhau ở chỗ các cánh hoa hẹp, một cái túi dài hơn và hình dáng thi vẫn như thường thấy, ngoài ra miếng nhịp lép hình tam giác khá hẹp.
Paph. concolor là cha mẹ thế hệ hai của Paph. concolor-bellatulum. Để xem chi tiết xin xem bài Paph. bellatulum.
Nguồn gốc tên gọi
Cái tên concolor dựa trên nền màu của hoa là đồng nhất.
Mô tả
Paphiopedilum concolor là một cây thuộc thảo mộc mọc trên thảm lá mục. Chiều cao của cây tới 20 cm, mỗi mầm có khoảng 5 lá, lá dài 7 đến 15 cm và rộng 3-5 cm. Lá có hình ê-lip thuôn, đỉnh lá tù, màu xanh đậm với những vân màu xanh bạc ở mặt trên, ở mặt dưới có những đốm màu đỏ tía, nhiều hay ít đốm tùy cây. Vòi hoa đứng thẳng, dài 12 cm, màu nâu đậm, có lông mịn, và trên mỗi vòi hoa có từ 1 đến 2 hoa. Lá bắc của hoa hình ô-van, chỉ dài 1 đến 2 cm, luôn ngắn hơn bầu nhụy, Hoa to, đo chiều ngang được 5 đến 8 cm và lốm đốm màu đỏ tía. Những đốm này hầu như tập trung ở phần chân của bao hoa. Lá đài sau hình ô-van dài chừng 2,8 cm và rộng từ 2 đến 2,4 cm, đầu nhọn. Lá đài kép cũng tương tự như lá đài sau nhưng hẹp hơn, chỉ dài từ 1,8 đến 2 cm. Các cánh hoa từ hình ê-lip rộng đến hình ô-van kéo dài, phần đầu cánh hoa hoặc là tù hoặc là tròn, có chiều dài khoảng 3 cm, rộng 1,6 đến 1,8 cm. Riềm của lá đài cũng như cánh hoa có lông rất mịn. Môi của hoa dài 2,5 cm với chiều rộng chừng 1,5 cm. Túi gần như có hình trụ, hai bên bị ép lại, phần đáy tròn. Hình dạng của miếng nhịp lép không hoàn toàn giống nhau giữa các cây, thường thì có hình trái tim, có màu vàng với những chấm đỏ, ở phần giữa màu vàng sẫm.
Phân bố và thói quen sinh trưởng
Paphiopedilum concolor sinh trưởng ở Myanmar, Thailand, Campuchia, Lào, Việt Nam và ở các tỉnh Vân Nam, Quảng Tây của Trung quốc. Người ta tìm thấy chúng trên cao trình 90 đến 1.000 m, trên lớp đá vôi gần đại dương hoặc dọc theo các con suối. Hầu hết chúng được tìm thấy ở các khe, vết nứt, ở đó có nước rỉ ra. Cây thường mọc nơi sáng nhưng không dưới ánh sáng mặt trời trực tiếp, rễ của chúng thường tiếp cận với rêu hoặc lá mục. Năm 1977, Fowlie cho biết rằng ở Thailand và Campuchia, Paph. concolor mọc ở vùng đất pha cát, nghèo dinh dưỡng, gần mức nước biển để có thể lấp đầy nước có nhiều can-xi trong mùa mưa.
Mùa hoa
Trong các báo cáo, loài Paph. concolor ra hoa quanh năm. Nhưng dù sao, mùa ra hoa chính của nó là từ tháng Năm qua suốt tháng Chín.
Các biến loài và biến thể
Paphiopedilum concolor biến đổi một cách đáng kể, như là những loài nằm trong phân giống Brachypetalum. Trải qua nhiều năm người ta được biết nhiều biến loài, thường thì dưới giống cổ xưa “Cypripedium”. Ngoại trừ biến loài longipetalum, được Rolfe mô tả, và có màu trắng thuần, thì không có một phân loài nào hoặc biến loài nào thực sự khác với những gì đã xác định. Biến loài longipetalum vừa mới được mô tả thì đó chính là Paphiopedilum josianae.
Paphiopedilum concolor forma album Braem (Braem), có cùng loài là Paphiopedilum concolor var. album Braem và Paphiopedilum, 51 (1988) nomen nudum. Hoa của loài nay là thuần trắng không có thấy bất kỳ vết ánh đỏ nào trên hoa. Trong tất cả những đánh giá khác, các cây lan này có màu như vậy đều là những biến loài tiêu chuẩn. (Posted 27/7)