Paphiopedilum mastersianum (Reichenbach fil.) Stein
Tên gốc
Cypripedium mastersianum Reichenbach fil.
Đồng nghĩa
Cordula mastersiana (Reichenbach fil.) Rolfe
Dẫn nhập
Duy nhất có một điều mà người ta biết về loài lan này là sự phát hiện ra nó, khi đó lần đầu tiên chúng được đưa vào châu Âu, theo mọi người nói là từ quần đảo Sunda. Veitch đã gởi cho Reichenbach fil. tài liệu rồi sau đó thì ông ta cho biết là đã nuôi trồng chúng ở Kew Gardens.
Paphiopedilum mastersianum khá nổi tiếng và nhiều người đã nuôi trồng chúng. Chúng được thu thập ít nhất từ hai địa điểm của quần đảo Molucca, chủ yếu là từ Ambon và Buru (Boeroe). Hiệp hội Hoa lan Hoa kỳ đã khen thưởng rất ít cho những nhà trồng loài này và chúng cũng được dùng để lai tạo một cách phổ biến.
Paphiopedilum mastersianum có quan hệ gần gũi với Paphiopedilum papuanum, một loài lan có ở New Guinea. Các nghiên cứu về hình thái học karyo của Karasawa & Saito (1982) cũng chỉ ra mối quan hệ gần gũi với các cây thuộc phức hệ Paph. violascens.
Nguồn gốc tên gọi
Đặt tên mastersianum để vinh danh tác giả cuốn Gardeners’ Chronicle, của Tiến sĩ Maxwell T. Masters (1833 – 1907).
Mô tả
Paphiopedilum mastersianum là một loài thảo mộc lưu niên, với thân ngắn. Lá của nó hình mũi mác hẹp, dài tới 22 cm, rộng khoảng 4,5 cm. Lá màu xanh đậm với những mảng vân xanh nhạt. Đầu lá không nhọn và có ba răng cưa. Vòi hoa cao từ 30 đến 40 cm, màu tím đỏ sẫm, rất nhiều lông, và thông thường chỉ có một hoa. Lá bắc hình ô-van, dài 2 đến 2,5 cm, đầu nhọn. Đo chiều ngang của hoa từ đầu cánh hoa này đến đầu cánh hoa kia được 10 đến 12 cm, cao 7,5 cm. Lá đài sau hình trứng rộng, đầu tù, lông tơ mọc quanh riềm, màu xanh sáng, quanh riềm màu trắng vàng với những đường gân màu đậm. Mỗi lá đài sau dài 3 đến 4 cm, rộng 3 đến 4,5 cm. Hai lá đài bên hợp lại thành lá đài kép, dài 3 cm, màu xanh xỉn, hình trứng, đầu nhọn và nhỏ hơn nhiều so với lá đài sau. Các cánh hoa trải rộng sang hai bên, dài 4,5 đến 6 cm, rộng 1,2 đến 2 cm, mép cánh hoa cong lên như cái muỗng và có lông tơ. Màu của cánh hoa là màu đỏ pha nâu, song càng về phía chân màu càng xỉn hơn, ở đó có một số mụn cóc nhỏ màu tìm đen chạy dọc theo riềm ở trên và đường gân ở tâm. Môi chia làm ba thùy, môi cao từ 4,5 đến 5,5 cm, rộng khoảng 2,5 cm. Thùy chính có hình giống cái mũ kết lật ngược, màu nâu đỏ xỉn với những chấm màu nâu đỏ mờ, quanh mép ngả màu vàng. Hai thùy bên gập lại có màu nâu pha xanh và các chấm màu đỏ tía mờ. Miếng nhụy lép, giống hình cái móng ngựa với mũi nhọn cuộn vào trong và ở phần đầu có một mẩu giống như cái răng cùn, màu nâu ngả xanh, quanh riềm màu vàng. Toàn bộ thành phần của hoa đều bóng loáng (một đặc tính mà Paph. mastersianum chia sẻ với Paph. mohrianum). Cấu tạo này của hoa hình như là điểm vượt trội sẽ được truyền lại cho các thế hệ kế tiếp. Vì đặc điểm này mà những nhà lai tạo thích dùng Paph. mastersianum lấy đặc tính chất bóng bẩy của nó để lai.
Phân bố và thói quen sinh trưởng
Ở quần đảo Molucca thuộc Indonesia. Cây này được tìm thấy ở Ambon và Buru (Boeroe). Một vài tác giả lại cho là Paphiopedilum mastersianum cũng đồng thời xuất hiện ở đảo Ceram. Vì thế, khi ấn định “Quần đảo Sunda” là nơi xuất phát của những lần sưu tập có thể là sự nhầm lẫn và cũng có thể là sự chỉ dẫn sai một cách cố ý của các nhà sưu tập có tính chất thương mại.
Các cây lan này thường mọc trong các túi rêu trên các sườn dốc, trên độ cao 900 tới 2.000 m. Paph. mastersianum thường được tìm thấy dưới bóng râm vừa phải, nơi đó có thể cung cấp đủ độ ẩm cho chúng ngay cả vào những ngày của mùa khô.
Mùa ra hoa
Paphiopedilum mastersianum được biết là chúng có thể ra hoa quanh năm, trừ tháng Chín và tháng Mười. Hầu hết các cây ra hoa giữa tháng Ba và tháng Năm.
Các biến loài và biến thể
Paphiopedilum mastersianum là một loài có bề ngoài của hoa ổn định nhất, hơn tất cả các loài khác, vì vậy hầu như không có biến loài và biến thể đã được ghi nhận, ngoại trừ cây được trồng ở Botanic Gardens thuộc Linz của nước Áo, và từ đó, khi thấy chúng lần đầu tiên, có thể đã có một sự nhầm lẫn trong giải thích rằng đó là thể albino. Song dù sao cây này cũng cho thấy chúng có những đốm đỏ rất rõ ở riềm của mặt trên của cánh hoa, phần chân của cánh hoa. Rất tiếc, cây làn đã bị đưa ra khỏi thế giới hoa lan (orchid heaven)./.
Hình trong bài: Paphiopedilum mastersianum – Curtis’s Bitanical Magazine
Hình dưới: Paphiopedilum mastersianum
