Phân giống (Subgenus) Sigmatopetalum (Tiếp)
54) Paphiopedilum tonsum (Reichenbach fil.) Stein
Tên cũ
Cypripedium tonsum Reichenbach fil.
Trùng tên
Cordula tonsa (Reichenbach fil.) Rolfe
Dẫn nhập
Người ta ghi nhận người phát hiện ra loài này là Charles Curtis, ông ấy đã tìm thấy chúng vào năm 1882 cùng với loài Paphiopedilum curtisii ở Sumatra, ông được nhà sưu tập lan Veitch & Son ở Chelsea, nước Anh tuyển mộ. Cây lan này đã ra hoa ở vườn ươm Royal Exotic Nursery (công ty của Veitch) vào cuối mùa hè năm 1883, cây được chuyển cho người con của Reichenbach, người này phân nó vào dòng Cypripedium tonsum. Người đưa loài này trở lại giống Paphiopedilum là Stein, ông đã được đánh giá cao. Paphiopedilum tonsum khác rất xa và không nên lầm lẫn với bất cứ loài nào. Nó có những khác biệt về màu sắc, song cũng chỉ có một ít biến loài được mô tả. Hơn nữa, chỉ có một đặc điểm quan trọng là thể albino (xin coi ở dưới).
Paphiopedilum braemii Mohr được coi là một biến loài của Paph. tonsum, but như chúng tôi đã nói ở trên, nó chỉ là một loài lan đẹp nếu chỉ xét riêng mình nó.
Paphiopedilum tonsum được trồng khá phổ biến và cũng có một số cây đã được giải thưởng bởi hệ thống đánh giá của các hội lan trên khắp thế giới.
Nguồn gốc tên gọi
Cái tên tonsum, có nghĩa là nhẵn nhụi, căn cứ vào thực tế rằng các cánh hoa cũng như cấu trúc của các mụn trên cánh hoa không có lông tơ cũng như lông cứng.
Mô tả
Papiopedilum tonsum là một loài thảo mộc, thân ngắn, mỗi cây chỉ có tử ba đến tám lá. Lá có hình trứng dạng ê-lip, dài chừng 20 cm, rộng gần 5 cm, mặt trên của lá màu xanh thẫm, có vân cẩm thạch và đốm màu xanh xỉn , và khảm màu đỏ tía mờ. Vòi hoa thuôn nhọn, cao tới 40 cm, màu xanh đậm với những đốm đỏ tía, và thường chỉ có một hoa. Lá bắc có lông dài chừng 2 cm và bằng một phần ba so với bầu nhụy. Chiều ngang hoa chừng 10 cm, đó là khi đã mãn khai đo từ đầu cánh hoa này đến đầu cánh hoa kia. Lá đài sau dài chừng 5 cm và có khi rộng đến 4 cm, hình trái tim rộng, đầu nhọn. Quanh riềm có lông tơ. Màu của lá đài sau là trắng phớt hồng, có những sọc màu nâu hồng. Lá đài bên hợp nhất lại thành lá đài kép, dài chừng 4 cm, hình trứng dạng ê-lip, nhọn đầu, màu xanh lợt có những vân màu xanh đậm, và gần như không có lông. Các cánh hoa duỗi thẳng sang hai bên, gần giống cái thìa (muỗng), riềm có lông tơ, dài chừng 6,5 cm và rộng 2 cm. Phần chân của các cánh hoa màu xanh và có các đường gân màu xanh đậm, ở đó gần như không có lông, gần riềm của nó có những mụn màu gần như đen và nằm trên đường gần ở giữa. Phần đầu của cánh hoa màu đỏ tía mờ ánh lên màu nâu. Môi có ba thùy, dài chứng 5,6 cm, rộng 3,5 cm. Phần thùy chính như cái túi và hình dạng như chiếc mũ kết lật ngược, màu xanh xỉn ánh hồng, có những đường gân màu xanh kết lại như mắt lưới. Các thùy bên cuộn vào bên trong tạo thành cái ống. Màu vàng hung được bao phủ bởi các mụn nhỏ. Miếng nhụy lép có hình giống quả thận. Phần cuối thấp hơn có một khe rộng và ở giữa có một mấu màu xanh.
Mùa ra hoa
Paphiopedilum tonsum ra hoa từ cuối tháng Chín qua tháng Mười hai, nhưng nuôi trong trongg vườn thì người ta nói nó ra hoa quanh năm.
Biến loài và biến thể
Như đã trình bày ở phân dẫn nhập ở trên, Paphiopedilum tonsum không có khả năng biến loài đặc biệt. Hai biến thể, var. cupreum và var. superbum được liệt kê trong Lindenia mà không có bất kỳ sự mô tả nào. Reichenbach fil. đã mô tả Cypripedium tonsum var. superbiens trong cuốn The Gardeners’ Chronicle vào 31 tháng Tám, 18895. Ba biến loài này rất khác thường về hình thái cũng như tính chất địa lý và vì thế cũng không có giá trị để mô tả thêm. Chỉ có sự khác nhau chút ít mà ta có thể nhận ra đó là thể albino đích thực.
Paphiopedilum tonsum forma alboviride Braem
Paphiopedilum tonsum forma alboviride là một thể albino đặc trưng, và vì vậy không có chút sắc đỏ nào trên da. Lá đài sau có màu trắng pha xanh ở gần chân, phần trên là màu trắng, và có sọc màu xanh chạy dọc toàn bộ lá đài sau. Cánh hoa và túi màu xanh pha vàng, và cánh hoa có một ít chấm màu xanh./.